Annamária AmikΧριστός, ο Μέγας Διερμηνέας: Μερικές σκέψεις για τη Διακήρυξη των Ορθοδόξων Θεολόγων σχετικά με τη διδασκαλία του Ruskii Mir.
Μπολόνια, 22 Ιουνίου 2022
Είναι τιμή μου που προσκλήθηκα να συνεισφέρω μερικούς προσωπικούς και φιλοσοφικούς προβληματισμούς στη συζήτηση σχετικά με αυτή την τόσο αναγκαία Διακήρυξη. Θα μοιραστώ τον τρόπο με τον οποίο η Διακήρυξη συντονίζεται με την κοσμοθεωρία μου ως μέλος της ουγγρικής εθνικής μειονότητας που ασπάστηκε την κύρια θρησκεία της ρουμανικής πλειοψηφίας στη χώρα μου. Αν και είναι πρόκληση να ανήκεις διπλά σε μία μειονότητα -ορθόδοξος ανάμεσα στους Ούγγρους και Ούγγρος ανάμεσα στους Ορθόδοξους- είναι επίσης θεραπευτικό: διευκολύνει το να μην αισθάνεσαι πολύ οικεία, να μην είσαι πολύ βαθιά ριζωμένος σε αυτόν τον κόσμο που είναι το προσωρινό μας κατάλυμα, μια περίοδος κύησης, όπως αποκαλεί αυτή τη ζωή ο π. Rafail Noica, μαθητής του Αγίου Σωφρονίου του Έσσεξ.[1]
Σε αυτή την παράξενη διασταύρωση ταυτοτήτων, η ανάγνωση της Διακήρυξης ήταν για μένα σαν μια ανάσα φρέσκου αέρα. Όχι μόνο λόγω της συνάφειας της με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και λόγω της συνάφειας της με τον εθνικιστικό λόγο που συχνά συναντώ στη Ρουμανία μεταξύ των δύο εθνοτήτων. Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά παραδείγματα, αλλά θα αναφέρω μόνο μια πρόσφατη εμπειρία. Σε μια από τις εμβληματικές εκκλησίες της πόλης μου -που έχει τη μεγαλύτερη ουγγρική κοινότητα στη Ρουμανία, η οποία αντιπροσωπεύει σχεδόν το μισό πληθυσμό της πόλης- την Κυριακή της προσκύνησης του Τιμίου Σταυρού, ο σταυρός παρουσιάστηκε στους πιστούς σε ένα σταντ καλυμμένο από την εθνική σημαία της Ρουμανίας. Η προσκύνηση μπροστά στον Σταυρό που με σώζει από τον οντολογικό θάνατο θα σήμαινε επίσης προσκύνηση μπροστά στο σύμβολο της “ενθαδικότητας”, μιας γεωπολιτικής οντότητας που αυτοπροσδιορίζεται ως εθνικό κράτος. Μια ύπουλη μορφή παρουσίασης του Χριστού με εθνικά ενδύματα είναι ο ισχυρισμός ότι ο χριστιανισμός ήταν πάντα μέρος της ταυτότητας αυτού του έθνους, γεγονός που καθιστά το έθνος μια ευρύτερη κατηγορία που ενσωματώνει εντός του τον χριστιανισμό . Η Διακήρυξη τονίζει ότι δεν υπάρχει ταυτότητα που να μπορεί να διεκδικήσει κάτι υψηλότερο από τον Χριστό. Ο Άγιος Σωφρόνιος Σαχάρωφ μας λέει ξεκάθαρα ότι όταν περιορίζουμε τον χριστιανισμό στην εθνικότητα, χάνουμε απολύτως τα πάντα και πέφτουμε στο σκοτάδι.[2] Ο εθνικισμός είναι τοξικός για την ψυχή, επειδή μια εθνική ταυτότητα μπορεί να γίνει δική μου χωρίς καμία ασκητική προσπάθεια μετάνοιας και ενδοσκόπησης. Τις περισσότερες φορές, το εθνικό συναίσθημα φέρει ομοιότητες με το συναίσθημα της υπερηφάνειας. Θα πρέπει να αγαπάμε κάτι που τροφοδοτεί την υπερηφάνεια και ενισχύει τον εαυτό μας, τον οποίο ο Χριστός μας λέει να αρνηθούμε αν θέλουμε να Τον ακολουθήσουμε; Η απάντηση του Αγίου Παύλου είναι ένα σαφές και ηχηρό όχι: «Ας μην καυχηθώ ποτέ για τίποτε άλλο παρά μόνο για τον σταυρό του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, με τον οποίο ο κόσμος σταυρώθηκε σε μένα και εγώ στον κόσμο» (Γαλ. 6, 14-18).
Σε μια από τις εμβληματικές εκκλησίες της πόλης μου -που έχει τη μεγαλύτερη ουγγρική κοινότητα στη Ρουμανία, η οποία αντιπροσωπεύει σχεδόν το μισό πληθυσμό της πόλης- την Κυριακή της προσκύνησης του Τιμίου Σταυρού, ο σταυρός παρουσιάστηκε στους πιστούς σε ένα σταντ καλυμμένο από την εθνική σημαία της Ρουμανίας. Η προσκύνηση μπροστά στον Σταυρό που με σώζει από τον οντολογικό θάνατο θα σήμαινε επίσης προσκύνηση μπροστά στο σύμβολο της “ενθαδικότητας”, μιας γεωπολιτικής οντότητας που αυτοπροσδιορίζεται ως εθνικό κράτος. Μια ύπουλη μορφή παρουσίασης του Χριστού με εθνικά ενδύματα είναι ο ισχυρισμός ότι ο χριστιανισμός ήταν πάντα μέρος της ταυτότητας αυτού του έθνους, γεγονός που καθιστά το έθνος μια ευρύτερη κατηγορία που ενσωματώνει εντός του τον χριστιανισμό . Η Διακήρυξη τονίζει ότι δεν υπάρχει ταυτότητα που να μπορεί να διεκδικήσει κάτι υψηλότερο από τον Χριστό.
Ο Éva Cs. Gyimesi, ένας Ούγγρος φιλόλογος από τη Ρουμανία, προειδοποιεί ότι «ο εθνικός κολλεκτιβισμός αγνοεί την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του ατόμου με τον ίδιο τρόπο που το κάνει ο κομμουνισμός».[3] Πιστεύω ότι οι μεταφυσικές επιπτώσεις αυτού του γεγονότος δεν είναι ασήμαντες. Ο εθνικισμός στερεί από τον άνθρωπο το θεόσδοτο πρόσωπό του. Αντί να αποτελεί εικόνα ενός προσωπικού, στοργικού Θεού, το άτομο περιορίζεται στο να γίνεται η εικόνα, ή το είδωλο αν θέλετε, μιας γήινης οντότητας, του έθνους. Η επιβεβαίωση της ανωτερότητας ενός έθνους έναντι ενός άλλου όχι μόνο γεννά την υπερηφάνεια, μια ψυχοφθόρο αμαρτία που τρέφεται ακόμη και από την αρετή, αλλά και καθιστά τα μέλη του ομοιόμορφα. Και γνωρίζουμε από τον Emmanuel Lévinas ότι η ομοιομορφία – δηλαδή αυτό που είμαι χωρίς τον Άλλο – είναι χαρακτηριστικό του ολοκληρωτισμού. Η δυνατότητα της ηθικής βρίσκεται μόνο στη συνάντηση με το πρόσωπο του εντελώς διαφορετικού Άλλου, που με καλεί να καλωσορίσω τη χήρα, το ορφανό, τον ξένο[4]. Τα όρια της ταυτότητάς μου δεν πρέπει να είναι η διαχωριστική γραμμή της ερμητικά κλειστής φούσκας του εαυτού, αλλά η διαπροσωπική επαφή όπου συναντώ τον Άλλο. Μόνο σε αυτή την εμπλουτιστική συνάντηση με την ετερότητα ανοίγονται για μένα οι πύλες του απείρου. Στον ίδιο τον Τριαδικό μας Θεό βλέπουμε το άπειρο σε δράση: την ολοένα αυξανόμενη αγάπη του Πατέρα για τον Υιό μέσω του Αγίου Πνεύματος και την ατελείωτη ανταπόδοση αυτής της αγάπης από τον Υιό, όπως τόσο αξιοσημείωτα εξηγεί ο μεγάλος θεολόγος Dumitru Staniloae[5]. Αυτός ο Θεός δεν «ανέχθηκε» απλώς την ετερότητα του ανθρώπινου πλάσματός Του. Και σίγουρα δεν εισέβαλε σε αυτήν με σκοπό να την καθαρίσει ή να την ισοπεδώσει. Aντίθετα, έκανε χώρο στον παντοδύναμο Εαυτό Του για την ύπαρξη του αγαπημένου Του πλάσματος, και καλούμαστε κι εμείς να κάνουμε χώρο στον εαυτό μας για τους άλλους με τον ίδιο τρόπο. Ο Άγιος Στέφανος, βασιλιάς και ιδρυτής του κράτους της Ουγγαρίας, αναγνώρισε την πολιτική σημασία αυτής της συνύπαρξης ήδη πριν από χίλια χρόνια, όταν έγραψε στις Παραινέσεις του προς τον γιο του: «Μια χώρα που μιλάει μόνο μια γλώσσα και όπου επικρατούν ομοιόμορφα έθιμα, είναι αδύναμη και εύθραυστη. Γι’ αυτό σε παροτρύνω, γιε μου, να προστατεύεις και να συμπεριφέρεσαι με σεβασμό [στους ξένους], ώστε να μείνουν με μεγαλύτερη χαρά μαζί σου απ’ ό,τι αλλού».[6]
Ζώντας σε ένα δίγλωσσο περιβάλλον, αλλά και λόγω της ιδιότητας μου ως μεταφράστριας, πάντα με γοήτευε η ιστορία του Πύργου της Βαβέλ: «Και ολόκληρη η γη είχε μια γλώσσα και τις ίδιες λέξεις… Ελάτε, ας χτίσουμε μια πόλη και έναν πύργο με την κορυφή του στον ουρανό, και ας κάνουμε ένα όνομα για τον εαυτό μας.»(Γεν. 11:1-4). Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα αυτού του εγχειρήματος, η πολλαπλότητα των γλωσσών, δεν ήταν η τιμωρία του Θεού, όπως συχνά διδάσκεται. Ήταν το φιλεύσπλαχνο αντίδοτό Του στα ολοκληρωτικά ένστικτα της εύθραυστης, μη λυτρωμένης ανθρωπότητας. Άλλωστε, τι εμπόδισε αυτούς τους ανθρώπους να μάθουν ο ένας τις νέες και ακατανόητες γλώσσες του άλλου εκεί και τότε; Πιστεύω ότι ο Θεός μπέρδεψε τις γλώσσες μας, ώστε η σχέση μεταξύ μας αλλά και με τον ουρανό να μη βασίζεται στην εφήμερη ενότητα που προσφέρει η “μία γλώσσα και οι ίδιες λέξεις”. Ώστε να μην είμαστε «μία κοινή, ομοιόμορφη και αδιαμφισβήτητη μυρμηγκοφωλιά», αποφορτισμένη από την ελευθερία και την επιλογή, που γνωρίζει μόνο το «σταθερό αρχαίο νόμο»[7] από έναν Μεγάλο Ιεροεξεταστή, όπως τον απεικονίζει ο Ντοστογιέφσκι στο αριστούργημά του Οι αδελφοί Καραμάζοφ. Εκείνη η μία και ενιαία γλώσσα μπερδεύτηκε έτσι ώστεο Θεός, ο αγαπημένος μας Δημιουργός να γίνει ο ίδιος αυτός που ενώνει την ανθρωπότητα – ο Μεγάλος Διερμηνέας μας αν θέλετε. Δεν είναι τυχαίο ότι το πιο θεαματικό σημάδι της καθόδου του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή ήταν ακριβώς η ικανότητα να καταλαβαίνει ο ένας τις πολλές ξένες γλώσσες που μιλάει ο άλλος.
Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα αυτού του εγχειρήματος, η πολλαπλότητα των γλωσσών, δεν ήταν η τιμωρία του Θεού, όπως συχνά διδάσκεται. Ήταν το φιλεύσπλαχνο αντίδοτό Του στα ολοκληρωτικά ένστικτα της εύθραυστης, μη λυτρωμένης ανθρωπότητας. Άλλωστε, τι εμπόδισε αυτούς τους ανθρώπους να μάθουν ο ένας τις νέες και ακατανόητες γλώσσες του άλλου εκεί και τότε; Πιστεύω ότι ο Θεός μπέρδεψε τις γλώσσες μας, ώστε η σχέση μεταξύ μας αλλά και με τον ουρανό να μη βασίζεται στην εφήμερη ενότητα που προσφέρει η “μία γλώσσα και οι ίδιες λέξεις”. Ώστε να μην είμαστε «μία κοινή, ομοιόμορφη και αδιαμφισβήτητη μυρμηγκοφωλιά», αποφορτισμένη από την ελευθερία και την επιλογή, που γνωρίζει μόνο το «σταθερό αρχαίο νόμο»[7] από έναν Μεγάλο Ιεροεξεταστή, όπως τον απεικονίζει ο Ντοστογιέφσκι στο αριστούργημά του Οι αδελφοί Καραμάζοφ. Εκείνη η μία και ενιαία γλώσσα μπερδεύτηκε έτσι ώστεο Θεός, ο αγαπημένος μας Δημιουργός να γίνει ο ίδιος αυτός που ενώνει την ανθρωπότητα – ο Μεγάλος Διερμηνέας μας αν θέλετε. Δεν είναι τυχαίο ότι το πιο θεαματικό σημάδι της καθόδου του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή ήταν ακριβώς η ικανότητα να καταλαβαίνει ο ένας τις πολλές ξένες γλώσσες που μιλάει ο άλλος.
Με το Άγιο Πνεύμα, τα όρια της εθνικής ταυτότητας δεν καταρρίπτονται, αλλά μετατρέπονται σε διαπροσωπικές επαφές αγάπης. Έτσι τελειοποιείται η «θεραπεία της Βαβέλ» του Θεού. Όταν – και μόνο όταν – η λειτουργική κοινωνία γίνεται μια διαρκώς μεταμορφωτική, αυθεντική προσωπική εμπειρία, μπορούμε να απελευθερωθούμε από τα δεσμά της λανθασμένης ταυτότητας με τα οποία επιβαρύνουμε τους εαυτούς μας προβάλλοντας τη δική μας πνευματική παθολογία. Ο Andrey Kuraev παρομοιάζει τον πολιτισμό με ένα μαργαριτάρι, το οποίο η ανθρωπότητα, σαν στρείδι, χτίζει προστατευτικά γύρω από την πληγή που προκάλεσε η αμαρτία[8]. Ακόμα και η θεολογία αποτελεί μια μορφή αυτής της κουλτούρας, η οποία θα ήταν περιττή αν ήμασταν ακόμα ικανοί να επικοινωνούμε με την καρδιά μας με τον Θεό αλλά και μεταξύ μας. Για να αντισταθμίσει την απώλεια αυτής της ικανότητας, ο Θεός, στο έλεός Του, μας άφησε να αναπτύξουμε τον πολιτισμό. Ο ίδιος επέλεξε με αγάπη να μάθει τις κοσμικές γλώσσες μας και να μιλήσει μαζί μας σε αυτές κατά τη θεία λειτουργία. Αλλά εμείς με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος αγωνιζόμαστε να καταργήσουμε αυτά τα δεκανίκια και να ξεπεράσουμε τη συγκεκριμένη γλώσσα, καθώς και την κληρονομιά που την συνοδεύει. Ακόμη και ο Ησαΐας κραυγάζει: “Ο Αβραάμ δεν μας γνωρίζει… Εσύ, Κύριε, είσαι ο πατέρας μας, ο λυτρωτής μας.” (Ησαΐας 63:16) Οι εθνικοί μας ήρωες από το παρελθόν δεν μας γνωρίζουν. Η σωτηρία δεν είναι θέμα πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό το σημείο επιβεβαιώνεται από την Ουγγρική Διακήρυξη Πίστεως του 1956, που γράφτηκε από νεαρούς μεταρρυθμιστές πάστορες, οι οποίοι επίσης εμπνεύστηκαν από τη Διακήρυξη του Μπάρμεν: «Η λύτρωση δεν οδηγεί σε μια κοσμική ανθρώπινη ιστορία που εξελίσσεται στη Βασιλεία του Θεού, αλλά το αντίθετο: σε μια ιστορία σωτηρίας που αναπτύσσεται σταδιακά[9].»
Για να αντισταθμίσει την απώλεια αυτής της ικανότητας, ο Θεός, στο έλεός Του, μας άφησε να αναπτύξουμε τον πολιτισμό. Ο ίδιος επέλεξε με αγάπη να μάθει τις κοσμικές γλώσσες μας και να μιλήσει μαζί μας σε αυτές κατά τη θεία λειτουργία. Αλλά εμείς με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος αγωνιζόμαστε να καταργήσουμε αυτά τα δεκανίκια και να ξεπεράσουμε τη συγκεκριμένη γλώσσα, καθώς και την κληρονομιά που την συνοδεύει. Ακόμη και ο Ησαΐας φωνάζει: “Ο Αβραάμ δεν μας γνωρίζει… Εσύ, Κύριε, είσαι ο πατέρας μας, ο λυτρωτής μας.” (Ησαΐας 63:16) Οι εθνικοί μας ήρωες από το παρελθόν δεν μας γνωρίζουν. Η σωτηρία δεν είναι θέμα πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η υπερβατικότητα της Εκκλησίας ως Σώματος του Χριστού είναι ο λόγος για τον οποίο ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς αποκαλεί ασυγχώρητη βλασφημία κατά του Χριστού και κατά του Αγίου Πνεύματος «το να μετατρέψουμε την Εκκλησία σε εθνικό θεσμό, να την περιορίσουμε σε ασήμαντες, παροδικές, χρονικά περιορισμένες επιδιώξεις και τρόπους δράσης[10].» Επιβεβαιώνει ότι η στόχευση της Εκκλησίας είναι να κάνει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την αιώνια θεανθρώπινη προσωπικότητά τους, ότι ανήκουν στον Χριστό και ως τέτοιοι πρέπει να γίνουν υπηρέτες προς όλους. Φτάνει στο σημείο να πει ότι οποιαδήποτε άλλη στόχευση της Εκκλησίας είναι του Αντιχρίστου. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η εντολή του Χριστού να υπηρετούμε και να αγαπάμε ακόμη και τους εχθρούς μας πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό μέρος κάθε χριστιανικής δήλωσης θέσεων. Ο Άγιος Σιλουανός, τον οποίο επικαλείται η Διακήρυξη για να επισημάνει αυτό το σημείο, μας διδάσκει ότι ο αδελφός μου – εννοώντας το άλλο πρόσωπο, είτε φίλος είτε εχθρός – είναι η ζωή μου. Το συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε από αυτό είναι προφανές: όταν μισώ, πληγώνω και σκοτώνω τον άλλον, είναι η ζωή μου που μισώ, πληγώνω και σκοτώνω. Και αυτό ισχύει για όλα τα μέρη σε μια τέτοια σύγκρουση. Η αυτοάμυνα είναι η τραγική κατάσταση όπου αναγκάζομαι να σκοτώσω τον αδελφό μου, που είναι η ζωή μου, για να μπορέσω να ζήσω εγώ. Και, για να μη γίνουμε σαν αυτούς που πολεμάμε, δεν πρέπει να αναισθητοποιούμε τον οδυνηρό παραλογισμό αυτού του γεγονότος. Ή, όπως το θέτει ο Lévinas: ακόμη και ο αξιωματικός των SS έχει ένα πρόσωπο από το οποίο μας κάνει έκκληση η ηθική.[11]
Ενώ πρέπει να καταπολεμήσουμε την αδικία και το έγκλημα που τροφοδοτούνται από τις «διακρίσεις της σαρκός» ,πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι οι αντιεθνικιστικές και παρόμοιες προσπάθειες δεν θα σώσουν από μόνες τους την ανθρωπότητα από τα προβλήματά της. Ό,τι μπορούμε να κάνουμε ανθρωπίνως είναι απλώς η συμπτωματική θεραπεία μιας υπαρξιακής ασθένειας. Η παρατήρηση του John Meyendorff είναι οδυνηρά σημαντική εδώ: «οι νόμοι αυτού του θνητού κόσμου μας είναι φτιαγμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε ο κύριος σκοπός τους να είναι η διατήρηση των δικαιωμάτων μου και της ιδιοκτησίας μου. Δικαιολογούν τη βία ως μορφή αυτοάμυνας. Και η ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας είναι μια ιστορία συγκρούσεων και πολέμων στις οποίες άτομα και έθνη αγωνίζονται και σκοτώνουν άλλους στο όνομα των πρόσκαιρων ωφελειών που ούτως ή άλλως θα καταστραφούν με τον θάνατο». [12]
Ο χριστιανικός εθνικισμός είναι η ορμονική εφηβεία της ψυχής που είναι παθολογικά ανίκανη να ενηλικιωθεί ηλικιακά- ή μάλλον που αδυνατεί να παραμείνει δίχως ηλικία – εν Χριστώ. Η εφήμερη γήινη ύπαρξη πρέπει να υπερβεί τη δική της παροδικότητα, τα δικά της πολιτισμικά και γλωσσικά όρια, αφήνοντας τον εαυτό της να γεμίσει με αιώνια ζωή εν Χριστώ σε ενεργό μυστική, λειτουργική κοινωνία μαζί Του και μέσω Αυτού με τους άλλους. Δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτή την εσχατολογική συνείδηση για οποιαδήποτε κοσμική άνεση που μεταμφιέζεται σε αγάπη, αυτοαποκαλείται ποικιλομορφία, ανεκτικότητα ή οτιδήποτε άλλο – ακόμη και μια ατζέντα – και προσπαθεί να σώσει τον κόσμο. Μόνο ο Θεός, όπως μας αποκαλύφθηκε από τον Ιησού Χριστό, μπορεί να αγαπήσει προσωπικά ολόκληρη την ανθρωπότητα ως νέος Αδάμ.
Πώς πρέπει λοιπόν να προσεγγίσουμε το ζήτημα της εθνικότητας που προκαλεί τέτοια διχόνοια; Με το να θυμόμαστε ότι όποια ονόματα κι αν έχουμε εδώ, ακόμη και αυτό το όνομα «Χριστιανοί», στη Βασιλεία του Θεού όσοι επικρατήσουν θα λάβουν «ένα νέο όνομα που κανείς δεν γνωρίζει παρά μόνο αυτός που το λαμβάνει» (Αποκ. 2:17). Όπως κάθε φευγαλέα και σχετική επίγεια ταυτότητα, έτσι και η εθνική ταυτότητα θα πρέπει να ξεπεραστεί εν Χριστώ. Ο χριστιανικός εθνικισμός είναι η ορμονική εφηβεία της ψυχής που είναι παθολογικά ανίκανη να ενηλικιωθεί ηλικιακά- ή μάλλον που αδυνατεί να παραμείνει δίχως ηλικία – εν Χριστώ. Η εφήμερη γήινη ύπαρξη πρέπει να υπερβεί τη δική της παροδικότητα, τα δικά της πολιτισμικά και γλωσσικά όρια, αφήνοντας τον εαυτό της να γεμίσει με αιώνια ζωή εν Χριστώ σε ενεργό μυστική, λειτουργική κοινωνία μαζί Του και μέσω Αυτού με τους άλλους. Δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε αυτή την εσχατολογική συνείδηση για οποιαδήποτε κοσμική άνεση που μεταμφιέζεται σε αγάπη, αυτοαποκαλείται ποικιλομορφία, ανεκτικότητα ή οτιδήποτε άλλο – ακόμη και μια ατζέντα – και προσπαθεί να σώσει τον κόσμο. Μόνο ο Θεός, όπως μας αποκαλύφθηκε από τον Ιησού Χριστό, μπορεί να αγαπήσει προσωπικά ολόκληρη την ανθρωπότητα ως νέος Αδάμ. Μόνο μέσα σ’ Αυτόν μπορούμε κι εμείς να βιώσουμε τη συνοχή ολόκληρης της ανθρωπότητας και να την αγαπήσουμε ως ένας Αδάμ. Ο Άγιος Σωφρόνιος δεν μας αφήνει καμία αμφιβολία ότι αυτό είναι το πρότυπο της αγάπης: «ό,τι δεν φτάνει στο επίπεδο αυτής της αγάπης δεν μπορεί να ανυψωθεί στο ύψος των εντολών του Ευαγγελίου. Μπορούμε να πούμε ότι η πραγματικότητα που περιέχεται στις εντολές του Χριστού δεν έχει ακόμη πραγματωθεί στον ιστορικό χριστιανισμό». [13]
Εν κατακλείδι, επιτρέψτε μου να μοιραστώ ένα μικρό ανέκδοτο που αποδεικνύει πώς η εμπειρία του Θεού ξεπερνά τη γλωσσική ταυτότητα. Όχι μόνο στην παρηγορητική θεωρία, αλλά και στην καθημερινή πραγματικότητα. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας, τα παιδιά μου και εγώ παρακολουθήσαμε ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ για τη Μεγάλη Εβδομάδα, πλούσιο σε εικόνες και ψαλμωδίες, που έγινε στα σερβικά με αγγλικούς υπότιτλους. Εκτός από κάποια βασικά αγγλικά, τα παιδιά μου δεν μιλούν καμία από τις δύο γλώσσες. Καθώς παρακολουθούσαμε, το μεγαλύτερο παιδί μου, ηλικίας τότε εννέα ετών, μου λέει: «Μαμά, δεν είναι πραγματικά ενδιαφέρον ότι δεν καταλαβαίνουμε ούτε μια λέξη από αυτά, και όμως τα καταλαβαίνουμε όλα;».
[1]Bălan, Ioanichie: Convorbiri duhovnicești cu teologi ortodocși din străinătate /Spiritual Conversations with Orthodox Theologians from Abroad/Πνευματικές συζητήσεις με ορθόδοξους θεολόγους του εξωτερικού. Ed. Mitropoliei Moldovei și Bucovinei, Iași, 1995, σελ. 165.Η μεταφορά του π. Rafail για την επίγεια ζωή ως περίοδο κύησης επαναλαμβάνεται συχνά και στα συνέδριά του.
[2]Saharov, Sofronie: Cuvântări duhovnicești /Spiritual Conversations/ Πνευματικές συζητήσεις. τόμ. 1, Reîntregirea, 2004, σελ. 55.
[3]KőrössiP., József –Cs. Gyimesi, Éva (συζήτηση): Van értelmeavilágnakII /There’sMeaning to the World/Υπάρχει Νόημα στον Κόσμο, https://litera.hu/magazin/interju/van_ertelme_a_vilagnak_ii.html, τελευταίαπροσπέλασηστις: 18 Ιουνίου 2022.
[4]Lévinas, Emmanuel: Totalitate și infinit. Eseu despre exterioritate /Totality and Infinity. An Essay on Exteriority/Ολότητα και Άπειρο. Ένα δοκίμιο για την εξωτερικότητα, CEUPress – Polirom, 1999.
[5]Stăniloae, Dumitru: Eternity and Time/Αιωνιότητα και Χρόνος, SLG Press, 2017.
[6]Vámbéry, Arminius: The Story of Hungary/ Η Ιστορία της Ουγγαρίας, G. P. Putnam’s Sons, New York, 1886, σελ. 93 https://www.gutenberg.org/files/50038/50038-h/50038-h.htm τελευταία προσπέλαση στις 18 Ιουνίου 2022 (η μετάφραση έχει μερικώς προσαρμοστεί).
[7] Dostoevsky, Fyodor: The Brothers Karamazov, Treebeard, 2011, μτφρ: Richard Pevear and Larissa Volokhonsky.
[8]Kuraev, Andrei: Filmul – restartare prin teologie /Film Restarted through Theology/.Reîntregirea/ Η ταινία–Επανεκκίνηση μέσω της Θεολογίας/2005, μτφρ.: Dorin Ursu, σελ. 93-104
[9]Bárczay Gyula, DebreczeniIstván, Dizsery Sándor, Hegedűs Loránt, Molnár Miklós, Németh Géza, Pánczél Tivadar, Pásztor János, Szabó Zoltán: Hitvallónyilatkozat, in: Confessio, 1989/2, σελ. 118-121, https://www.parokia.hu/v/hitvallo-nyilatkozat-1955-56/, τελευταία προσπέλαση στις 18 Ιουνίου 2022 (μετάφραση δική μου)
[10] Popovic, Justin: The Inward Mission of Our Church, στο: Divine Ascent, No. 1, 1997, σελ. 21-27 http://orthodoxinfo.com/general/inwardmission.aspx τελευταία προσπέλαση στις: 18 Ιουνίου 2022
[11]Lévinas, Emmanuel: Întrenoi. Încercare de a-l gândi pe Celălalt /Entre Nous: Thinking of the Other/Μεταξύ μας. Σκεπτόμενοι τον Άλλον.BICALL, 2000, Ρουμανική μετάφραση: Ioan Petru Deac, σελ. 236
[12]Meyendorff, John: The Ethics of the Resurrection, https://www.saintbarbarafw.org/blog/the-ethics-of-the-resurrection, τελευταία προσπέλαση στις: 18 Ιουνίου 2022
[13]Sofronie, Saharov: Mistica vederii lui Dumnezeu /The Mysticism of Seeing God/,Adonai, 1995, Ρουμανική μετάφραση κ. Irineu Slătineanu, σελ. 151-152 (Αγγλική μετάφραση δική μου)
Η Annamária Amik είναι Ούγγρη κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια από τη Ρουμανία, βραβευμένη με το Βραβείο Látó Excellence. Πήρε το μεταπτυχιακό της στη φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Babeș-Bolyai. Στη διατριβή της, διερεύνησε τα ζητήματα της αυτοπροσφοράς και της ευθύνης για τον Άλλο στην ηθική του Emmanuel Lévinas από μια χριστιανική ηθική προοπτική.
Το παρόν κείμενο αποτελεί συντομευμένη εκδοχή της ομιλίας της κ. Annamária Amik στο ετήσιο συνέδριο της EuARe2022, Μπολόνια, 20-23 Ιουνίου 2022 και δημοσιεύεται με την άδεια της συγγραφέως.
Μετάφραση από τα Αγγλικά: Άννα Θεοδώρα Βαλσάμου.
Το εικαστικό προέρχεται από τον πίνακα «Ο πύργος της Βαβέλ» (περ. 1563) του Φλαμανδού ζωγράφου Peter Brueghel του πρεσβύτερου (1525-1569) που βρίσκεται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης.
Χαράλαμπος Λίβυος Παπαδόπουλος
Γιάννης Καμίνης
