Christine NellistΟ Αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου και η υπεράσπιση των αδύνατων πλασμάτων των Θεού
Ένας σπουδαίος άνθρωπος, ο αγγλικανός αρχιεπίσκοπος Ντέσμοντ Τούτου, έφυγε απ’ τη ζωή πριν από λίγες μέρες. Στις αρχές τις δεκαετίας του ’90 είχα με μεγάλη χαρά αποδεχτεί μια πρόσκληση του αιδεσιμότατου καθηγητή Άντριου Λίνσεϋ για ν’ ακούσω μια ομιλία του μακαριστού αρχιεπισκόπου. Αν και μικρόσωμος ο ίδιος, η αγάπη και η συμπόνια του για την ανθρωπότητα ήταν τέτοια που έκανε όλους εμάς που βρισκόμασταν στο ακροατήριο να φαντάζουμε μικροσκοπικοί μπροστά του. Θα μπορούσα να συνοψίσω το μήνυμα της ομιλίας του ως εξής: «μας πήραν τα πάντα, αλλά δεν μπόρεσαν να μας πάρουν τη Βίβλο μας· κι αυτό ήταν το ισχυρότερο όπλο μας».
Εκείνη την εποχή δεν είχα ακόμα βαπτιστεί χριστιανή. Έχω αναλογιστεί ωστόσο πολλές φορές πως η περίσταση αυτή ήταν η κομβική στιγμή που βίωσα μια πνευματική αφύπνιση στη ζωή μου. Συμμετείχα με ενεργό τρόπο στην καταγγελία του απαρτχάιντ και προσπαθούσα να αποφεύγω όλα τα Νοτιοαφρικανικά προϊόντα ως ένα είδος προσωπικής δέσμευσης με σκοπό την παύση των πολιτικών διάκρισης. Με παρόμοιο τρόπο αντιδρώ και σήμερα απέναντι στα κινέζικα προϊόντα, λόγω της γενοκτονίας που έχει εξαπολυθεί κατά των Ουιγούρων. Είναι η ίδια μέθοδος αποχής που έχω υιοθετήσει εδώ και 15 χρόνια από τα προϊόντα της βιομηχανίας κρέατος εξαιτίας της βαναυσότητας προς τα ζώα.
Ο θάνατος του αρχιεπισκόπου Ντέσμοντ Τούτου αποτελεί απώλεια. Απώλεια ενός σπουδαίου ανθρώπου. Ενός ανθρώπου ολοκληρωτικά αφιερωμένου με παρρησία και θάρρος στον έλεγχο κάθε είδους εξουσίας, ασχέτως του τρόπου που αυτή παρουσιάζεται. Η απώλεια τέτοιων ανθρώπων είναι δυσβάσταχτη για όλους μας
Πολλοί είστε εξοικειωμένοι με τον αγώνα του αρχιεπισκόπου για τους δοκιμαζόμενους έγχρωμους Αφρικανούς αλλά λίγοι θα γνωρίζετε ότι είχε συνδέσει το κακό εκείνης της οδύνης και της δοκιμασίας με τον πόνο και την οδύνη των ζώων. Θα παραθέσω, λοιπόν, ένα μέρος της εισαγωγής που έγραψε στο βιβλίο του καθηγητή Λίνσεϋ The Global Guide to Animal Protection [Ο παγκόσμιος οδηγός για την προστασία των ζώων] για να σας καταστήσω κοινωνούς των σκέψεών του σχετικά με την οδύνη των ζώων.
Επεκτείνοντας τη δικαιοσύνη και τη συμπόνια
«Σε όλη μου τη ζωή αγωνίστηκα ενάντια στις διακρίσεις και την αδικία, είτε τα θύματα ήταν μαύροι, είτε γυναίκες ή ομοφυλόφιλοι. Κανείς άνθρωπος δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο διασυρμού, θύμα προκαταλήψεων ή στέρησης των βασικών του δικαιωμάτων. Δεν θα μπορούσα να έχω ήσυχη της συνείδησή μου ως χριστιανός, και μάλιστα επίσκοπος, αν είχα πράξει διαφορετικά. Το να πολεμάς όμως την αδικία μοιάζει με πάλη ενάντια σε μια Λερναία Ύδρα, ένα πολυκέφαλο τέρας. Τη στιγμή που μια μορφή αδικίας φαίνεται πως κατανικιέται και εξαλείφεται, μια άλλη έρχεται στο προσκήνιο για να την αντικαταστήσει. Ακόμα κι αν αναλογιστούμε πως ο δρόμος της προόδου φαίνεται ατελεύτητα μακρύς, θα πρέπει θα συνηθίσουμε στην ιδέα ότι η αδικία προς τους άλλους ανθρώπους βρίσκεται συχνά, αν όχι πάντα, στην ημερήσια διάταξη.
Υπάρχουν, ωστόσο, κι άλλες μορφές αδικίας, όχι μόνον απέναντι στους ανθρώπους αλλά και απέναντι σε άλλες μορφές εμβίων όντων. Μέσα σε μια μάλλον υπερπλήρη ατζέντα θεμάτων ηθικής, το ζήτημα της κακοποίησης και της βαναυσότητας που υφίστανται τα ζώα προσπαθεί να διεκδικήσει τη δική του θέση αλλά και την προσοχή. Είναι ζωτικής σημασίας να μην παραθεωρούνται αυτές οι περιπτώσεις αδικίας. Έχω βιώσει από πρώτο χέρι πώς γίνεται να παραβλέπεται η αδικία όταν τα θύματα είναι αδύναμα και ανυπεράσπιστα, όταν δεν υπάρχει κανείς για να τα προστατεύσει και όταν δεν έχουν καμία δυνατότητα εκπροσώπησής ενώπιων των ανώτατων αρχών. Τα ζώα εντάσσονται σ’ αυτήν ακριβώς την κατηγορία. Μόνον αν στρέψουμε την προσοχή και το ενδιαφέρον μας στις ανάγκες τους και υψώσουμε τη φωνή μας προς υπεράσπισή τους, θα σταματήσει η κακοποίηση και η βαναυσότητα εναντίον τους.
Οι θρησκευτικές παραδόσεις, κατά κανόνα, δεν επιδεικνύουν κάποια συγκεκριμένη ευαισθησία αναφορικά με τα ζώα. Έπρεπε να περάσουν σχεδόν 19 αιώνες για να αναγνωρίσουν οι Εκκλησίες τον ασύμβατο με τη χριστιανική ηθική χαρακτήρα της σκλαβιάς κι ακόμα μεγαλύτερο διάστημα για κατανοήσουν ότι οι γυναίκες δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Τα ζώα βρίσκονταν ακόμη πιο χαμηλά ή δεν βρίσκονται καθόλου στον κατάλογο με τις ηθικές προτεραιότητες των Εκκλησιών. Ωστόσο, τα πράγματα φαίνεται πώς ήδη έχουν αρχίσει να αλλάζουν, με αργά αλλά αποφασιστικά βήματα. Ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων έχει αρχίσει σταδιακά να υιοθετεί μια περισσότερο προνοητική και συμπονετική συμπεριφορά απέναντι στα ζώα.
Πρόκειται για ένα είδος θεολογικής τρέλας να υποθέτει κανείς ότι ο Θεός δημιούργησε ολόκληρο τον κόσμο μόνον για τους ανθρώπους ή ακόμα χειρότερα να υποθέτει ότι ο Θεός ενδιαφέρεται μόνον για ένα από τα εκατομμύρια έμβια είδη που κατοικούν τον πλανήτη. Η βιβλική έννοια της κυριαρχίας των ανθρώπων πάνω στα ζώα δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως κάποιο είδος δεσποτισμού. Έχουμε πράγματι, πλαστεί κατ’ εικόνα Θεού, αλλά ο Θεός, του οποίου εικόνα αποτελούμε, είναι Θεός της αγάπης και της δικαιοσύνης. Επομένως, δεν τιμούμε τον Θεό όταν κακοποιούμε άλλες μορφές ζωής.
Από πολλές απόψεις είναι αξιοπερίεργο πως οι αδελφοί μου χριστιανοί δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της συμπεριφοράς απέναντι στα ζώα ως ένα θέμα σύμφυτο με την ευαγγελική ηθική. Σε τελική ανάλυση, τα ζώα αποτελούν κι αυτά δημιουργήματα του Θεού. Οι χριστιανοί πιστεύουν ότι ο κόσμος είναι πλασμένος από τον Θεό. Πρόκειται για ένα είδος θεολογικής τρέλας να υποθέτει κανείς ότι ο Θεός δημιούργησε ολόκληρο τον κόσμο μόνον για τους ανθρώπους ή ακόμα χειρότερα να υποθέτει ότι ο Θεός ενδιαφέρεται μόνον για ένα από τα εκατομμύρια έμβια είδη που κατοικούν τον πλανήτη. Η βιβλική έννοια της κυριαρχίας των ανθρώπων πάνω στα ζώα δεν πρέπει να ερμηνεύεται ως κάποιο είδος δεσποτισμού. Έχουμε πράγματι, πλαστεί κατ’ εικόνα Θεού, αλλά ο Θεός, του οποίου εικόνα αποτελούμε, είναι Θεός της αγάπης και της δικαιοσύνης. Επομένως, δεν τιμούμε τον Θεό όταν κακοποιούμε άλλες μορφές ζωής.
Αν είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι είμαστε το τελειότερο από τα δημιουργήματα του Θεού, είναι εξίσου αλήθεια ότι μπορούμε επίσης να γίνουμε το πιο διεφθαρμένο και αμαρτωλό. Αυτή η διαπίστωση θα πρέπει κανονικά να μας βάζει ένα φρένο. Ένα σημαντικό μέρος της κακοποιητικής συμπεριφοράς μας προς τα ζώα πηγάζει από μια μορφή πνευματικής τύφλωσης, ένα είδος ύβρεως, σύμφωνα με την οποία θεωρούμε, κατά έναν ανόητο τρόπο, πως η δική μας ευημερία αποτελεί την αποκλειστική μέριμνα του Θεού. Στην πραγματικότητα, το σύνολο της δημιουργίας του Θεού έχει τεθεί κάτω από τη φροντίδα και την προστασία μας. Υπάρχει ένα είδος μίμησης του Χριστού όταν νοιαζόμαστε και φροντίζουμε για τα πάσχοντα πλάσματα, είτε πρόκειται για ανθρώπους είτε για ζώα.
Ακόμα κι όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με καταστάσεις έντονης ανισότητας ανάμεσα σε ανθρώπους δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε και το ζήτημα της αδικίας απέναντι στα ζώα. Είναι γεγονός, ότι ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός μελετών αποδεικνύει ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της βαναυσότητας απέναντι στα ζώα και της ανάλγητης σκληρότητας προς τους ασθενέστερους ανθρώπους. Η δημιουργία ενός κόσμου ελεύθερου από τη βαναυσότητα είναι προς το συμφέρον όλων μας. Στο σημείο αυτό, οι Εκκλησίες οφείλουν να δείξουν τον δρόμο, καθιστώντας σαφές ότι κάθε μορφή βαναυσότητας, είτε προς τα ζώα είτε προς τους ανθρώπους, αποτελεί προσβολή προς την πολιτισμένη κοινωνία και αμαρτία ενώπιον του Θεού […]»
Ο θάνατος του αρχιεπισκόπου Ντέσμοντ Τούτου αποτελεί απώλεια. Απώλεια ενός σπουδαίου ανθρώπου. Ενός ανθρώπου ολοκληρωτικά αφιερωμένου με παρρησία και θάρρος στον έλεγχο κάθε είδους εξουσίας, ασχέτως του τρόπου που αυτή παρουσιάζεται. Η απώλεια τέτοιων ανθρώπων είναι δυσβάσταχτη για όλους μας. Προσωπικά εργάζομαι και αγωνίζομαι για παρόμοιες αξίες και ιδανικά, όπως αυτά που περιγράφηκαν στο παραπάνω κείμενο, και η απώλεια του αρχιεπισκόπου Ντέσμοντ Τούτου μου προξενεί τεράστια θλίψη.
H Δρ. Christina Nellist είναι ορθόδοξη θεολόγος και ιδρυτικό μέλος του οργανισμού Pan-Orthodox Concern for Animals.
H μετάφραση του κειμένου πραγματοποιήθηκε από το διαχειριστή του ιστολογίου.
Το εικαστικό προέχεται από τοιχογραφία σε δημόσιο χώρο του Cape Town της Νότιας Αφρικής
Γιάννης Καμίνης
