Jonathan ProctorΗ Εκκλησία ανταμώνει στον Βόλο. Οι εντυπώσεις ενός μη-ακαδημαϊκού για το 2ο Μεγάλο Συνέδριο της ΙΟΤΑ
Έφτασα στο Βόλο μια μέρα νωρίτερα ούτως ώστε να εγκατασταθώ με την οικογένειά μου στο Airbnb και αμέσως ένιωσα ορισμένους ενδοιασμούς για τις μέρες που θα ακολουθούσαν. Ως ιερέας της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Αμερική (OCA), ο οποίος ποιμαίνει και κηρύττει σε έναν ενοριακό ναό με απλό τρόπο, έχω συνηθίσει να εξαρτώμαι από εύκολα προσβάσιμες και βασικές γνώσεις για να φέρνω εις πέρας το έργο μου. Η προοπτική ενός τετραήμερου ακαδημαϊκού συνεδρίου, όμως, με 330 ομιλητές μου προκάλεσε ανάμεικτα συναισθήματα για την επερχόμενη πλημμύρα εξειδικευμένων γνώσεων, καθώς και την ικανότητά μου να αφομοιώσω έστω και ένα μέρος τους. Επιπλέον, ήμουν επιφυλακτικός αναφορικά με τη σημασία των εν λόγω πληροφοριών και τη συνάφειά τους με το δικό μου εκκλησιαστικό περιβάλλον.
Οι εκκλησιαστικές συγκεντρώσεις είτε σε επίπεδο επισκοπής είτε σε επίπεδο εθνικό ήταν, κατά την εμπειρία μου, ένα μείγμα βαρετών αλλά απαραίτητων θεσμικών θεμάτων που συνδυάζονται με «εκκλήσεις σε αγώνα» για την υπεράσπιση της ταυτότητάς μας ως βαπτισμένων χριστιανών ή την επίθεση σε υποτιθέμενους αντιπάλους. Αυτή η στάση ενεργοποιεί τις τοπικές εκκλησίες, αν και νομίζω ότι χειραγωγεί τη οξυδέρκεια της λειτουργικής ζωής και των ιερών κειμένων. Παρόλα αυτά, καθώς οι αφιχθέντες ιεράρχες κατέκλυζαν το χαριτωμένο κέντρο της μικρής παραθαλάσσιας πόλης με τις αεικίνητες συνοδείες τους, τα ράσα και τα καρτελάκια λαϊκών και κληρικών συμμετεχόντων κόμιζαν μια άυλη ενέργεια και ένα ξεχωριστό ήθος στην προκυμαία. Ξαφνικά τότε ένιωσα ότι η Εκκλησία αντάμωνε για να αναλάβει ένα σημαντικό έργο.
Για μένα υπήρχε και μια νότα νοσταλγίας: οικοδεσπότης του συνεδρίου ήταν ο Μητροπολίτης Ιγνάτιος. Όταν ήμουν φοιτητής θεολογίας στην Αθήνα τη δεκαετία του ΄80 δούλευα περιστασιακά ως διερμηνέας στις διεθνείς συναντήσεις νέων της παγκόσμιας Ορθόδοξης Νεολαίας SYNDESMOS και θυμήθηκα τη σημαντική παρουσία του τότε πατρός Ιγνατίου ανάμεσα στους νεαρούς ηγέτες. Τον συναντούσα ξανά λοιπόν, ως Μητροπολίτη Δημητριάδος πλέον και παρόντα μεταξύ ιεραρχών απ’ όλο τον κόσμο, διακρίνοντας τη σεμνότητά και την αδελφική αγάπη του την ώρα των λατρευτικών συνάξεων. Το όραμα του συγκρότησε την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου, η οποία φιλοξένησε το συνέδριο της IOTA· η υποστήριξη του προς την Ακαδημία επιβεβαιώνει το χάρισμα του Μητροπολίτη Ιγνατίου και την αξία της εμπιστοσύνης που επένδυσε στους οργανισμούς μας, στο λόγο μας και στη βιβλική δύναμη του «συνέρχεσθαι επί τω αυτώ».
Αναπόφευκτα, ο πόλεμος στην Ουκρανία επισκίαζε τις εκδηλώσεις απ’ την αρχή. Αυτό προσέδωσε μια αίσθηση τρόμου αλλά και ευγνωμοσύνης συνάμα, για το γεγονός ότι λάμβανε χώρα μια συνάντηση εκκλησιαστικών λειτουργών με φυσική παρουσία, παρόλο που η Εκκλησία πληττόταν από μεγάλες διαιρέσεις. Όλα αυτά έδιναν μια αίσθηση δύναμης, ευλογίας και ελπίδας, πριν ακόμη μάλιστα ξεκινήσει το συνέδριο.
Μια ομάδα ομιλητών –όλων καθηγητών– στην οποία περιλαμβάνονται ένας Κόπτης από το Σίδνεϋ, ένας Αμερικανός από την Νέα Υόρκη, ένας Ρώσος από το Τύμπινγκεν και ένας Λιβανέζος από το Μπάλαμαντ. Όλοι τους παρουσιάζουν σαφείς εισηγήσεις σχετικά με διάφορες πτυχές της Αγίας Γραφής στο ιστορικό της πλαίσιο, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες για κάθε ιεροκήρυκα. Γυναίκες–ερευνητές (μοναχές και μη) είναι παντού στο συνέδριο και πολλές έχουν ηγετικές θέσεις. Υπάρχει μια μικρή συνεδρία για τον φυλετισμό καθεαυτόν, όπου φαίνεται ότι το ανεξερεύνητο συμπέρασμα πρέπει να είναι η διδασκαλία περί «Ρωσικού Κόσμου» (Russki Mir), αν και ο όρος «φυλετισμός» είναι παρών στις εισηγήσεις ήδη από την τελετή της έναρξης. Και επειδή είμαστε Ορθόδοξοι, παραμένει ένας όρος που διακρίνεται από κάποια ειρωνεία, ανεξάρτητα από το ποιος τον χρησιμοποιεί. Η ειρωνεία αυτή νιώθω ξαφνικά να επιβεβαιώνεται όταν ένας ιερέας και ερευνητής (Ουκρανός που διδάσκει στη Σουηδία) απογυμνώνει την πολιτική ορθότητα της συζήτησης για το θέμα και εφιστά την προσοχή όλων σε αυτό που μπορεί να θεωρηθεί ομολογία για λογαριασμό όλης της αίθουσας: ο φυλετισμός είναι ενδημικός σε όλους τους Ορθόδοξους.
Θα ήθελα να δώσω μια ζωντανή περιγραφή των γεγονότων, αν και πρόκειται για μια μικρή γεύση των όσων που άλλοι βίωσαν εκεί. Μια ομάδα ομιλητών –όλων καθηγητών– στην οποία περιλαμβάνονται ένας Κόπτης από το Σίδνεϋ, ένας Αμερικανός από την Νέα Υόρκη, ένας Ρώσος από το Τύμπινγκεν και ένας Λιβανέζος από το Μπάλαμαντ. Όλοι τους παρουσιάζουν σαφείς εισηγήσεις σχετικά με διάφορες πτυχές της Αγίας Γραφής στο ιστορικό της πλαίσιο, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες για κάθε ιεροκήρυκα. Γυναίκες–ερευνητές (μοναχές και μη) είναι παντού στο συνέδριο και πολλές έχουν ηγετικές θέσεις. Υπάρχει μια μικρή συνεδρία για τον φυλετισμό καθεαυτόν, όπου φαίνεται ότι το ανεξερεύνητο συμπέρασμα πρέπει να είναι η διδασκαλία περί «Ρωσικού Κόσμου» (Russki Mir), αν και ο όρος «φυλετισμός» είναι παρών στις εισηγήσεις ήδη από την τελετή της έναρξης. Και επειδή είμαστε Ορθόδοξοι, παραμένει ένας όρος που διακρίνεται από κάποια ειρωνεία, ανεξάρτητα από το ποιος τον χρησιμοποιεί. Η ειρωνεία αυτή νιώθω ξαφνικά να επιβεβαιώνεται όταν ένας ιερέας και ερευνητής (Ουκρανός που διδάσκει στη Σουηδία) απογυμνώνει την πολιτική ορθότητα της συζήτησης για το θέμα και εφιστά την προσοχή όλων σε αυτό που μπορεί να θεωρηθεί ομολογία για λογαριασμό όλης της αίθουσας: ο φυλετισμός είναι ενδημικός σε όλους τους Ορθόδοξους. Ο ισχυρισμός του είναι αποκαλυπτικός και επιτρέπει στη συζήτηση την αναγνώριση ενός εντελώς διαφορετικού επιπέδου καταστροφικής λεηλασίας στο όνομα μιας θρησκευτικής ιδεολογίας, για την οποία ο όρος «φυλετισμός» είναι προφανώς ανεπαρκής. Σε μια άλλη συνεδρία, ένας Έλληνας ερευνητής που διδάσκει στη Βρετανία, μιλάει για την λατρεία του Αγίου Παϊσίου στο πλαίσιο της ελληνικής πολιτικο-θρησκευτικής ιδεολογίας παρέχοντας σημαντικές πληροφορίες για οποιοδήποτε εκκλησιαστικό πλαίσιο.
Τι αίσθημα ταπεινοφροσύνης είναι αυτό, λοιπόν, όταν αισθάνεσαι σε ένα συνέδριο ότι η Εκκλησία συναντά τον εαυτό της. Αμφότεροι κληρικοί και λαϊκοί ερευνητές αποκαλύπτουν κάτι βιβλικό στην ακαδημαϊκή τους αυτοσυγκράτηση στη μία συνεδρία μετά την άλλη· κάτι που δεν συναντάται συχνά στα σύγχρονα κηρύγματα, απ’ όσο γνωρίζω, ενώ πολλές φορές απορρίπτεται ως άσχετο (ακόμη και ανειλικρινές) στα μαθήματα ομιλητικής. Η αυτοσυγκράτηση αυτή δείχνει να αποτελεί σχεδόν μια αποστολική αρετή, κάτι σαν το παύλειο «ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ». Η ακαδημαϊκή μέθοδος ως πράξη αυτοσυγκράτησης και συνείδησης. Νηφαλιότητα και εγρήγορση. Πίστη.
Η συνεδρία για τον διάλογο μεταξύ Ορθοδόξων και Καθολικών χαρακτηρίζεται από το θερμό ενδιαφέρον των Καθολικών ερευνητών, το οποίο συνάδει με την αυτοκριτική απάντηση ορισμένων Ορθοδόξων … (έτσι, ποιος ήξερε ότι ο διευθυντής του Συμβουλίου Εκκλησιών στη Βαυαρία είναι Έλληνας Ορθόδοξος και ερευνητής με οξυδερκή εκκλησιαστική συνείδηση;). Σε μια συνεδρίαση ολομέλειας, ένα μέλος του ακροατηρίου απευθύνει ερώτηση σε μια Ελληνίδα ερευνήτρια (η οποία εργάζεται στο Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Εκκλησιών στις Βρυξέλλες): πρόκειται για τον βομβαρδισμό του Βελιγραδίου από τους Αμερικάνους, και εκείνη την υποδέχεται με χιούμορ λέγοντας: «Σας ευχαριστώ για την επικίνδυνη ερώτησή σας», συνεχίζοντας με μια εκτίμηση των στοιχείων σχετικά με την κατάσταση ειρήνευσης μεταξύ των Ορθόδοξων εκκλησιών στα Βαλκάνια. Σε άλλο σημείο, ένας Ολλανδός ιερέας (πρύτανης και ερευνητής) αναφέρει ότι όλοι οι Ανατολικοί και Μη-Χαλκηδόνιοι Ορθόδοξοι στην Ολλανδία υποχρεώθηκαν από το κράτος να εκλέξουν έναν κοινό εκπρόσωπο όλων των Ανατολικών Χριστιανών για τις επαφές με το κράτος και την εκκλησιαστική περιουσία, ουσιαστικά επειδή το κράτος δεν μπορεί να διαπραγματευτεί αξιόπιστα με όλες τις διαφορετικές πλευρές. Οποιοδήποτε από τα παραπάνω θέματα οδηγεί σε περισσότερες ερωτήσεις και συζητήσεις. Συνολικά, οι συζητήσεις είναι ζωηρές, οι πεποιθήσεις ποικίλες και η αίσθηση της πειθαρχίας καθολική.
Τι αίσθημα ταπεινοφροσύνης είναι αυτό, λοιπόν, όταν αισθάνεσαι σε ένα συνέδριο ότι η Εκκλησία συναντά τον εαυτό της. Αμφότεροι κληρικοί και λαϊκοί ερευνητές αποκαλύπτουν κάτι βιβλικό στην ακαδημαϊκή τους αυτοσυγκράτηση στη μία συνεδρία μετά την άλλη· κάτι που δεν συναντάται συχνά στα σύγχρονα κηρύγματα, απ’ όσο γνωρίζω, ενώ πολλές φορές απορρίπτεται ως άσχετο (ακόμη και ανειλικρινές) στα μαθήματα ομιλητικής. Η αυτοσυγκράτηση αυτή δείχνει να αποτελεί σχεδόν μια αποστολική αρετή, κάτι σαν το παύλειο «ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ». Η ακαδημαϊκή μέθοδος ως πράξη αυτοσυγκράτησης και συνείδησης. Νηφαλιότητα και εγρήγορση. Πίστη.
Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε αναδημοσιεύται από το ιστολόγιο Public Orthodoxy όπου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις 24 Μαρτίου 2023.
Ιωάννης Μπουγάς
